De kunst van het verlangen naar harmonie

Haar zoektocht naar harmonie was er een van uiten naar voeden, van ontladen naar opladen, van onrust naar rust. En dat begon allemaal met die ene kleur over het papier...

In de kunstzinnig therapietrajecten bij mijn doelgroepen lijkt één functie van kunst steeds weer terug te komen: het verlangen naar harmonie. Patiënten en cliënten zijn bewust of onbewust vaak op zoek naar harmonie en balans. Soms zie je dit letterlijk terug in figuratie/ voorstelling, maar meestal zie je het ook terug in de kleur, vorm en beweging. Als het gelukt is de harmonie te bereiken, verschijnt daarna vaak een trotse, stralende blik. En deze blik beperkt zich niet alleen tot de patiënt. ;) 

Zo heb ik met een meisje een aantal weken gewerkt aan compositie. Steeds namen we momentjes van rust om goede keuzes te maken: welke kleuren kiezen we, hoe groot gaan we werken en welke beweging maken we over het papier? Het mooiste rustmomentje was het moment waarop ik het meisje vroeg haar werk van een afstandje te bekijken en ik haar de vraag stelde: klopt het? Ze keek dan aandachtig naar haar werk en benoemde daarna wat klopte en waar nog wat aan moest gebeuren voor een harmonische compositie. Je zult begrijpen dat het meisje bij het afronden van het traject deze harmonie niet alleen beleefde in haar tekenwerk, maar ook in haar zelf. 

In het ziekenhuis herinner ik me nog goed dat ik met een vrouw ging tekenen met pastelkrijt. Ik vroeg haar een kleur te kiezen die haar aansprak en deze te laten bewegen over het papier. De vrouw had intense kleuren gekozen, waaronder magenta en paars. Ze ging energiek te werk en er verschenen grote, wolkerige vormen op haar papier. Terwijl ze tekende vertelde ze hoe het met haar ging en dat klonk al net zo heftig als de figuratie die op haar papier verscheen. Na afloop vertelde de vrouw dat ze zich moe voelde, maar ook opgelucht en meer ontspannen. Via de pastelkrijtjes had ze zich kunnen uiten en dat had haar goed gedaan. Ondertussen had ik meegetekend en op mijn papier was een rustige, harmonische figuratie met twee simpele egeltjes verschenen. De egeltjes die ik had gemaakt, spraken haar erg aan. Eigenlijk had ze zo willen tekenen. We hingen de egeltjes op, zodat er vanuit het bed naar kon kijken. Haar eigen werk mocht daar niet hangen, vond ze, veel te onrustig. De week erna vertelde ze me met een glimlach dat ze vele momenten naar de egeltjes had gekeken. Wat was ik blij dat ik met haar had meegetekend en het ontstane beeld haar zoveel goed deed. Haar zoektocht naar harmonie was er een van uiten naar voeden, van ontladen naar opladen, van onrust naar rust. En dat begon allemaal met die ene kleur over het papier... 

De kunst van het herinneren

In het boek 'Kunst als therapie' van Alain Botton en John Armstrong is het mooi omschreven: "Kunst stelt ons in staat een levenstaak te vervullen: geliefde dingen vasthouden als ze eenmaal zijn vergeten." In de dagelijkse praktijk van mijn werk als kunstzinnig therapeut in het ziekenhuis kom ik regelmatig patiënten tegen die bewust met deze levenstaak aan de slag willen. 

Zo herinner ik mij de jonge vrouw met de brieven nog goed. Ik had haar al een keer met pastelkrijt op weg geholpen met het creëren van een schilderij met vlinders. De keer erna vroeg ik haar of ze er wel eens aan gedacht had voor haar kinderen nog een brief te schrijven. Ze antwoordde me dat ze dat heel graag wilde, maar niet wist hoe ze dat moest aanpakken... En zo zat ik even later met pen en papier aan haar bed en stelde ik haar allerlei vragen: "Wat was het eerste wat je dacht toen je je kindje zag?" en "Heb je iets speciaals met alleen dit kind, iets van jullie samen?" en "Kun je een grappige anekdote noemen over dit kind?" en "Wat wil je dit kind meegeven, toewensen?" Het waren vragen die zomaar in me opgekomen waren. Het waren vragen die bij de jonge vrouw een twinkeling brachten in de ogen. Vooral de anekdotes gaven het geheel iets luchtigs. De brieven hebben we allemaal nog af kunnen ronden voordat de jonge vrouw is gestorven. Ik voelde dankbaarheid, omdat ze zich open had gesteld voor mijn begeleiding en ik op zo'n cruciaal punt in haar leven nog iets had kunnen betekenen. Ik wist dat dit niet alleen steunend was voor haar, maar het later voor de familie ook troost zou geven.

Ik herinner mij ook nog goed de man die, elke keer als hij over zijn kinderen vertelde, begon te stralen en weer vol leven zat, hoe ziek hij ook was. Regelmatig liet hij me foto's en filmpjes zien en vertelde hij me grappige anekdotes over zijn twee jonge kinderen. Toen hij op het punt kwam in de behandeling dat de verhouding tussen hoop en vrees begon te veranderen, gaf hij aan een liedje te willen schrijven voor zijn kinderen. We spraken over ideeën qua tekst en rijmschema's, waarna hij er met een muziektherapeut mee verder is gegaan. Toen het liedje klaar was, liet hij het mij zien en horen, terwijl hij zachtjes meezong. Ik was geraakt en voelde me vereerd dat hij dit met mij wilde delen. Voorzichtig vroeg ik de man of hij meer herinneringen wilde creëren en of hij het fijn vond als ik wat suggesties gaf. We spraken over voorwerpen met bijzondere herinneringen, cadeautjes voor bijzondere verjaardagen van de kinderen en ook over het schrijven van brieven. De week erna vertelde de man vol enthousiasme hoe hij al aan de slag was gegaan met de ideeën en welke ideeën hij nog meer had gekregen. Zo zou hij een videoboodschap op gaan nemen samen met zijn vrouw. De man wist nog niet zo goed wat hij moest zeggen; ik stelde voor om mee te denken. En zo zat ik even later allerlei vragen op te schrijven, terwijl de emotie van de man duidelijk voelbaar was in de kleine ziekenhuiskamer. Later vertelde de man mij dat het opnemen van de videoboodschap hilarisch was geweest; zijn vrouw had de vragen gesteld en met elkaar hebben ze soms geschaterd van het lachen om de antwoorden. Tja wat wil je als je vragen erbij hebt als: "Hoe heb je mamma versierd?" of "Vertel eens over toen je voor het eerst dronken was." (Deze laatste twee vragen hadden overigens zijn vrienden bedacht.) Het liefst had de man de videoboodschap later zelf samen met zijn kinderen bekeken, maar helaas heeft hij die tijd niet gekregen. Ik voelde me dankbaar dat ik een kleine bijdrage heb mogen leveren voor deze man en zijn gezin en vereerd dat de man mij zoveel heeft verteld en heeft laten zien wat ik weer mee kan nemen in de begeleiding bij andere patiënten. Dit laatste was voor de man overigens heel belangrijk.  

 

Ik weet zeker dat deze twee patiënten ervoor gezorgd hebben dat geliefde dingen vastgehouden worden; niet alleen bij hun familie en naasten, maar ook bij mij als kunstzinnig therapeut en nu ook bij jou als lezer van mijn blog. De kunst van het herinneren, een waardevolle levenstaak.

 

 

Luchtbed in zee

Lage bloeddruk en angst om weer flauw te vallen. Een indicatie voor een rustige ontspanningsoefening, dacht ik toen ik me in las in het patiëntendossier. Dat die rustige ontspanningsoefening zoveel effect zou hebben, had ik van tevoren niet eens durven dromen.

Lage bloeddruk en angst om weer flauw te vallen. Een indicatie voor een rustige ontspanningsoefening, dacht ik toen ik me in las in het patiëntendossier. In de sluis keek ik naar binnen en zag de jongeman in bed liggen. Ik desinfecteerde mijn handen met alcohol en lachte naar hem vanachter het raam. Ik hoopte dat hij zich snel op zijn gemak zou voelen.

Na het voorstellen, pakte ik een kruk om op gelijke hoogte te gaan zitten. Met rustige stem legde ik uit waarom ik hier was. "Ik heb begrepen dat u angstig bent om flauw te vallen." De man beaamde dat. "Ja, daarom doe ik alles heel snel, zodat ik snel weer kan gaan liggen." Terwijl hij dit zei, praatte hij ook vlug en zag ik dat zijn ademhaling omhoog ging. Ik benoemde dat en probeerde de man gerust te stellen. "Neem rustig de tijd. Juist door alles snel te willen doen, gaat je ademhaling omhoog en geef je jezelf te weinig ruimte om goed adem te halen waardoor je misschien wel angstig wordt." We deden samen een ademhalingsoefening, waarbij ik de man begeleidde in het rustig in- en uitademen via de buik.

De man voelde het verschil en stond open voor kunstzinnige therapie. Hij belde wel zijn vrouw om te vragen of ze erbij kon zijn. Dat vond hij prettig. Tijdens het telefoongesprek begon de man weer snel te praten en schoot zijn ademhaling omhoog. Ik was blij dat ik met hem aan de slag kon gaan.

De sessie begon met een visualisatie. Ik vroeg de man lekker te gaan liggen en zijn ogen te sluiten. De visualisatie begon met een ademhalingsoefening en ging daarna over naar het beeld van een zee, zomerzon, kabbelend water, een luchtbed op het water en zo verder. De man deed goed mee met de visualisatie. Zijn ademhaling was gezakt en hij oogde ontspannen. Toen hij zijn ogen opende, begon ik rustig voor hem te schilderen. Ik had de schilderplank zo gezet, zodat hij het vanuit zijn bed goed kon zien. Na twee rustige streken blauw (waarin ik ook de ademhaling meenam) vroeg de man of hij niet zelf mocht schilderen, iets wat hij aanvankelijk niet wilde. Ik juichte dit initiatief toe en zorgde ervoor dat de man liggend vanuit zijn bed kon schilderen. Hij schilderde de zee, de zon, een bed, twee mensfiguurtjes (hij en zijn vrouw) en een hart. Dit hart leek meer op een roos, zei hij, dus maakt hij er een roos van. Geweldig hoe de man in beweging was gekomen en ontspannen aan het schilderen was. De man was zelf ook trots op de ontwikkeling. Het schilderwerk kreeg een plek in het zicht, zodat de herinnering van de ontspanning misschien later nog eens kon worden opgeroepen. De vrouw gaf ik een kopie van de visualisatie, misschien zou het nog van pas kunnen komen.

De week erna liep ik bij de man naar binnen. Vanuit de sluis zag ik dat hij heel ontspannen op bed lag en even kreeg ik het beeld van iemand die op het strand ligt voor ogen. Hij herkende mij direct en begon rustig en ontspannen te vertellen hoe goed het met hem ging. En dat was ook aan hem te zien. Hij zag er energiek uit, oogde ontspannen en kwam opgewekt over. Een wereld van verschil met de week ervoor, benoemde ik. "Daar weet ik dus niets meer van," zei de jonge man. Zijn vrouw beaamde dat. Ze had eerder die week uit moeten leggen dat hij zelf die schildering gemaakt had en niet één van hun kinderen. Alsof de man onder hypnose was geweest tijdens het schilderen. We waren er alle drie verwonderd over. Maar hoe het ook is gebeurd, het heeft de man enorm goed geholpen. Een luchtbedje in de zee; ik neem het sindsdien geregeld mee!

---

Benieuwd naar meer verhalen over patiënten? Lees dan het boek ‘Voor even weer gezond, gedichten en verhalen geïnspireerd op ontmoetingen met patiënten met kanker’. Het boek is verkrijgbaar via www.voorevenweergezond.nl

Lezingen zijn aan te vragen middels het contact formulier via www.kunstzinnigetherapie.info

Kunstzinnige therapie brengt kinderen spelenderwijs in balans

Het is geen pilletje dat je erin stopt, na een half uurtje werkt en na een bepaalde tijd weer is uitgewerkt. Het is een verandering van binnen, een verandering die tijd nodig heeft om in te werken, maar dan ook langdurig (en in veel gevallen zelfs blijvend) resultaat geeft. 

Kunstzinnige therapie gaat uit van de kracht van kleur en vorm. Kunstzinnige therapie maakt gebruik van de werking van het materiaal en de werking van de techniek. Het is heel hard werken, maar voelt als gezellig samen spelen. Kunstzinnige therapie is dus een prachtig middel om kinderen te ondersteunen weer in balans te komen. Dat klinkt natuurlijk allemaal heel mooi, maar wat zijn de ervaringen in de praktijk? Wat zijn de reacties van kinderen, ouders en leerkrachten? 

Ervaringen van kinderen

Hoe kijken kinderen terug op het therapietraject? Welke veranderingen noemen zij? Een greep uit de reacties:

“Ik…

•  … denk dat ik liever geworden ben.”
•  ... voel me vrolijker en zit beter in mijn vel.”
•  … heb nu minder het gevoel gepest te worden en kan opmerkingen van klasgenoten nu beter naast me neerleggen.”
•  … ben minder boos, heb meer zelfvertrouwen en ik kan makkelijker met de juf praten over mijn gevoel.”
•  … ben blijer geworden en beweeg meer. Ik ben al bij een vriendinnetje gaan spelen waar ik nog nooit geweest was en ik vertel meer in de kring.”
•  … voel me rustiger, meer ontspannen en slaap beter. Ik kan me beter concentreren en zet meer door.”

Ervaringen van ouders

Hoe kijken ouders terug op het therapietraject? Welke veranderingen noemen zij? Een greep uit de reacties:

“Ons kind…

• … kan beter praten over zijn gevoelens, hij is zelfstandiger geworden en hij durft meer. Daarnaast toont hij meer initiatief en blijft hij niet meer hangen in zijn boosheid.”
• … is minder vaak boos, kan nu vertellen wat er is en gaat makkelijker met de stroom mee.”
• … kan beter omgaan met tegenslagen en maakt minder ruzie.”
• … is rustiger en kan zich beter concentreren.
• … gedraagt zich vrijer en is minder bang om fouten te maken.”
• … is in beweging gekomen, heeft contact gezocht met andere kinderen en heeft nauwelijks nog ruzie. Hij heeft nu ook een paar vriendjes, oogt vrolijker en is meer open."
• … doet nu makkelijker, is minder defensief en meer meegaand."
• … heeft geleerd het leven niet zo zwart-wit te zien en dat je zelf kiest hoe je reageert in bepaalde situaties. Van een tekening waar weinig kleur in te zien was eindigde hij met een tekening met veel kleur. Ook in zijn buien zagen we deze verandering terug."
• … durft meer, is assertief geworden en spreekt nu zelfs onbekende mensen aan in de supermarkt. Op school zoekt hij meer contact met andere kinderen en maakt hij tegenwoordig ook speelafspraakjes."
• … is minder emotioneel en gaat makkelijker om met wisselingen."

Ervaringen van leerkrachten

Hoe kijken leerkrachten terug op het therapietraject? Welke veranderingen zien zij bij het kind? Een greep uit de reacties:

“Het kind…

• ... krijgt beter haar werk af en durft meer te vragen.” 
•  … is meer open geworden en praat nu met de juf. Hij komt opgewekter over, is minder vaak boos en meer taakgericht.”
•  … loopt niet meer zo vaak vast, begint nu gewoon aan de taak en vertoont nauwelijks nog storend gedrag.”
•  … let beter op, werkt goed door, komt nu ook voor zichzelf op en durft nu ook in de kring te vertellen.”
•  … is rustiger, trekt zich niet meer terug als er iets is, maar vraagt nu hulp.”

Conclusie

De ervaringen uit de praktijk bewijzen dat kunstzinnige therapie daadwerkelijk effectief is. En tja, je moet er iets langer de tijd voor uittrekken dan een half uurtje, maar met deze resultaten hebben veel ouders dat er zeker voor over. En de kinderen? Die zijn vaak een beetje teleurgesteld als het traject wordt afgerond; niet vanwege de resultaten, maar wel omdat het afgelopen is. ;)

Meer informatie over kunstzinnige therapie?

Wilt u meer weten over kunstzinnige therapie? Kijk dan op www.kunstzinnigetherapie.info, neem een folder mee (bij obs Vuurvogel) of stuur een mail yvonne@kunstzinnigetherapie.info.