Het is een leuk proces, waarbij dikwijls gesprekken ontstaan over het beeld wat ontstaat: van een bloementuintje in lentesfeer tot verhalen over Harekrisnha en aardsengelen. In de houding van patiënten zie ik dat de mens achter de patiënt ontwaakt en de ziekte even niet meer aanwezig is.
De eerste keer vond ik het heel spannend en dacht ik eigenlijk dat ik het niet kon, dat het er kinderlijk uit zou zien en ik me zou schamen voor het resultaat. Maar toen ik het toch probeerde, kreeg ik zo'n hartverwarmende reactie van de patiënte, dat het me moed gaf ermee door te gaan. Inmiddels is geen figuratie me te gek (al blijft het soms spannend) en zet ik ook de titel op die manier op het papier. Ik heb het over ondersteboven voorschilderen en -tekenen.
Ik ben ermee begonnen door een van mijn stagiaires in het ziekenhuis. Zij ontdekte dat het voorschilderen voor patiënten soms nog wel mogelijk is, als het zelfstandig schilderen of tekenen teveel gevraagd is voor de ernstig zieke. Het kijken naar iets wat geschilderd wordt, zonder na te denken over de techniek brengt veel ontspanning en enthousiasme bij patiënten. Sommige patiënten hebben een voorkeur voor een landschap: "Ik zou graag naar Hawaii willen, kan je dat voor me schilderen?" Of een specifieke wens: "Doe maar een zonsondergang, daar ben ik al zo lang naar op zoek en ik kan maar niets vinden wat me aanspreekt." Maar er zijn ook patiënten die zoveel pijn hebben of zo vermoeid zijn, dat ik zelf intuïtief een kleurstemming schilder en de patiënt daar lekker bij weg kan dromen.
Toen ik voor het eerst voor een patiënte ging schilderen keek ik hoe ik dat praktisch moest aanpakken. De patiënte lag in bed, dus moest het aan bed. Het bedtafeltje kon ik tot schildersezeltje klappen, dus ook dat wat geen probleem. Maar, als ik naast de patiënte zou gaan zitten, kon ze het niet goed zien en kon ik haar reactie niet zien. Er was dus maar één mogelijkheid: aan de andere kant van het bedtafeltje gaan staan en op zijn kop werken. Ik vroeg de patiënte af en toe of het nog goed ging en soms kreeg ik dan suggesties. Ik zag aan haar gezicht dat ze het leuk vond, haar enthousiasme was in haar oogopslag zichtbaar en de pijn was even heel ver weg.
Sindsdien werk ik ondersteboven als dat praktisch handiger is. Als ik een voorbeeld gebruik (soms hebben we vooraf op de Ipad al een landschap opgezocht wat aanspreekt of krijg ik een afbeelding als inspiratie) zet ik ook het voorbeeld op zijn kop en betrek ik de patiënt bij het schilderproces. We wijken soms (in overleg) af van het voorbeeld en maken er iets eigens van. Het is een leuk proces, waarbij dikwijls gesprekken ontstaan over het beeld wat ontstaat: van een bloementuintje in lentesfeer tot verhalen over Harekrisnha en aardsengelen. In de houding van patiënten zie ik dat de mens achter de patiënt ontwaakt en de ziekte even niet meer aanwezig is.
Het ondersteboven werken vraagt dat ik goed moet kijken en ik niet, in tegenstelling tot de patiënt langzaam word meegenomen in de beleving van de creatie. Een intensief werk, met een verrasmoment wanneer de ik na afloop het werk op de juiste manier bekijk en in één keer in de beleving van het beeld kom. Hoewel ik zelf pas na afloop echt in de beleving van het beeld kom, gebeurt dat bij de patiënt dus al geleidelijk aan. De (non-verbale) reactie van de patiënt bepaalt welke kant ik op ga en wanneer ik het werk afrond.
Als het werk af is, vraag ik of er een titel gegeven mag worden aan het werk. Deze titel schilder ik dan op het werk, ook weer ondersteboven. Ook dit zorgt voor leuke reacties, zoals bij de vrouw die expres een extra lange titel bedacht. Of de Arabische titel die ik voor een Irakese vrouw schilderde (haar zoon had het uiteraard eerst op een kladblaadje groot voorgeschreven). Een andere vrouw wilde perse mijn naam eronder hebben. Op haar slaapkamer hangen nu drie lentetekeningen die ontstaan zijn in het ziekenhuis, de vrouw is er superblij mee.
Wat een mooie techniek is het toch, dat voorschilderen of -tekenen. Niet alleen voor het moment van creatie, maar dikwijls nog tot lang daarna. Wat een mooie gedachte dat er bij veel patiënten in huis nu een creatie hangt waar ik mijn steentje aan mocht bijdragen. Voorschilderen, om ondersteboven van te raken!