Je kijkt naar een kunstwerk en onderzoekt wat je ziet en wat er gebeurt. Maar, ondertussen gebeurt er nog iets anders; in jou als kunstkijker wordt van alles wakker en dit komt mogelijk ook tot het bewustzijn. Dat kunnen herinneringen zijn, maar ook oordelen en meningen, oude wonden kunnen open gaan, maar ook verliefdheid kan worden ervaren. Kunst doet iets met je, raakt iets in je. Als je dat merkt, kun je op onderzoek gaan naar de spiegel die je door kunst krijgt voorgehouden.
De methode Visual Thinking Strategies helpt je daarbij. Door
deze methode neem je de tijd om te kijken en te onderzoeken en word je
uitgedaagd je observatie te onderbouwen.
Dit zijn de stappen:
- Neem de tijd om te kijken.
- Wat gebeurt er?
- Waar zie je dat aan?
- Wat kun je nog meer ontdekken?
Deze methode kun je inzetten om een kunstwerk te onderzoeken,
maar je kunt deze methode ook inzetten om een situatie te onderzoeken en dus
ook om naar jezelf te kijken. Je kijkt als het ware naar jezelf en onderzoekt
wat er gebeurt, waar je dat aan ‘ziet’ en wat je nog meer kunt ontdekken.
Vervolgens kijk je wat deze observatie jou zou kunnen vertellen.
Neem de tijd om te kijken: je zoomt als het ware uit en
kijkt naar jezelf toen je naar het kunstwerk keek. Het handigst is om dit dus
achteraf te doen, als een soort reflectie, omdat je op het moment zelf met je
aandacht wilt zijn bij de situatie waarin iets gebeurt, waarin jij iets doet en
waarin er bij jou dus iets gebeurt. Je hangt op het moment zelf dus niet boven de
situatie, overigens kan dit ook interessant zijn om te onderzoeken, want als je
dit vaker gebeurt, zou dit iets over jou kunnen zeggen; wat maakt dat je er
boven blijft hangen?
De volgende stap is kijken wat je ziet en deze losse observaties samen pakken tot kijken wat er gebeurt. Je vormt je dus een totaalbeeld van hoe jij aan het kunst kijken was. Bijvoorbeeld: hoe benaderde je het kunstwerk, waar keek je als eerste naar, hoe gingen jouw ogen over het kunstwerk, hoe aandachtig heb je gekeken, heb je ook het bordje gelezen en zo ja op welk moment (ervoor of erna). Wat gebeurde er in jouw lichaam: hoe was je houding, kreeg je een zintuiglijke ervaring, kwamen er woorden/ gedachtes/ oordelen/ herinneringen naar boven, in welke volgorde en ga zo maar door. Dit is een heel uitgebreide stap en het gaat samen met de stap ‘waar zie je dat aan’ omdat je dan je observatie onderbouwt. Bijvoorbeeld: “Ik voelde afschuw toen ik naar het beeld keek, omdat ik een kriebel in mijn buik voelde en mijn hoofd wegdraaide.” Of: “Ik merkte dat ik enthousiast werd van het schilderij, mijn hoofd ging naar voren, ik wilde het schilderij aanraken en even helemaal alleen zijn met dit schilderij.”
De stap ‘kun je nog meer ontdekken’ voeg je steeds toe om
ook bij het kijken weer uit te zoomen en steeds het totaalplaatje voor ogen te
houden. Het kan namelijk zijn dat je tijdens het kunst kijken iets ontdekt,
waardoor je manier van kijken verandert en er dus ook iets in jou verandert.
Misschien ontdek je wel een detail wat jouw sympathie of juist afkeer opwekt.
Onderzoek dat ook en onderzoek wat dit met jou als kijker doet. Stap 2, 3 en 4
herhaal je dus steeds weer.
Vervolgens ga je naar binnen kijken: wat kan deze
observatie van het kijken je vertellen over jezelf? En, herken je dit van
andere situaties, b.v. in je werk- of privésfeer? Situaties uit het hier en nu?
Of situaties van langer geleden? Herinneringen, oordelen, pijn, vreugde,
verdriet, woede, angst… onderzoek het. Wat wordt wakker in jou en wat zou dit
kunnen zeggen? Ik gebruik hier bewust voorwaardelijke taal ‘zou kunnen’, omdat
het belangrijk is het open te houden, want mogelijk zie je het een ander moment
toch anders. Deze stap is een uitnodiging te onderzoeken waar de overeenkomsten
zitten in het heden (het bekijken van het kunstwerk) en de situaties (gevoelens/
emoties/ oordelen enz.) die boven komen.
Mogelijk merk je dat oude patronen je manier van kijken in het heden beïnvloeden, dat bepaalde oordelen die je in je jeugd ingeprent kreeg in het heden nog invloed hebben op hoe je kijkt. Als je dit merkt, kijk hier dan mild naar (zonder oordeel), je kunt immers het verleden niet veranderen. Maar, door deze ontdekking, kun je wel keuzes maken in het heden. Doordat je je bewust bent van bepaalde patronen of oordelen, kun je ze wellicht eerder opmerken en op dat moment een keuze maken hoe je reageert.
Het kan prettig zijn dit bewustwordingsproces samen te doen.
De ander kan jou door te vragen helpen te onderzoeken en bewust te worden. Die
ander heeft wel een opdracht: neutraal blijven en terughouden, dus niet
invullen of sturen. Een coachende manier dus, waarbij je zelf de snelheid en
ruimte bepaalt voor jouw proces.
De spiegel die kunst biedt, is heel toegankelijk; kunst doet
immers iets met je. Maar het kan ook zonder kunstwerk, met situaties die je
raken uit het (dagelijks) leven. Ook hier kun je VTS inzetten om te
onderzoeken, bewust te worden en te leren. Zo zou je VTS in intervisie of
supervisie kunnen inzetten, voor (dag)evaluaties of andere reflectiemomenten.
VTS als instrument om te werken met teams en zo bepaalde patronen en rollen
helder te krijgen. Zo is de link naar systemisch werken (zoals (familie)
opstellingen) ook eenvoudig te leggen.
Smaakt dit naar meer? Doe dan mee met de scholing voor vaktherapeuten ‘De KUNST van het KIJKEN’ waarin we de VTS-methode helemaal uitdiepen: theoretisch en in de praktijk. Je kunt na deze 2-daagse training direct aan de slag met VTS in je dagelijkse beroepspraktijk of bij je uitstapje naar het museum. In deze training gebruiken we VTS om het kunstwerk te onderzoeken en blijven we dus met onze aandacht bij het kunstwerk (lees hier meer over in andere artikelen op deze blog). Na deze training en voldoende ervaring in je dagelijkse beroepspraktijk, kun je ook meedoen aan de vervolgtraining ‘De KUNST van het KIJKEN vervolgtraining’ waarin je VTS leert gebruiken als methode om naar jezelf te kijken (zoals in dit artikel is beschreven). Deze training zal vanaf 2021 worden aangeboden.
Het kunst kijken kun je ook ervaren als deelnemer, b.v. bij
de cursus ‘Kunst in de Bieb!’ die ik regelmatig aanbied i.s.m. de bibliotheek
in Lansingerland. We gaan dan met elkaar kunstwerken bekijken en onderzoeken
(daar komt geen spiegel aan te pas). Wil je juist wel kunst kijken als spiegel,
wees dan welkom in mijn praktijk voor kunstzinnige therapie. Heb
je een specifieke vraag, b.v. kunst kijken als teamactiviteit t.b.v. scholing
of verbinding, dan kan je altijd contact opnemen om de mogelijkheden te
bespreken.
VTS is zo veelzijdig; ik neem je graag mee in mijn
enthousiasme, laat maar weten welke ‘pet’ ik voor je op mag zetten!