10 jaar kunstzinnige therapie in de klinische oncologie

Tien jaar geleden wandelde ik de Daniel den Hoedkliniek binnen en begon ik aan mijn stage voor de opleiding Kunstzinnige Therapie. Nu blijkt dat met die stappen ik een wereld binnen wandelde waarin ik voelde dat ik op mijn plaats was. Vanaf de eerste dag merkte ik dat ik met penselen, krijt en potloden iets kon raken bij de patiënten in het ziekenhuis, dat de creatieve opdrachten beweging brachten en daardoor de mens achter de patiënt tevoorschijn kwam. 10 jaar kunstzinnige therapie; wat ooit als stage begon, is vandaag de dag (in het huidige ‘Erasmus MC Kanker Instituut’) niet meer weg te denken…

Kleur in de kamer
Als ik terugkijk, zie ik direct beelden van het oude gebouw, beelden van sfeervol ingerichte verpleegafdelingen, beelden van de gezichten van de Daniel in de wandelgangen (zoals de verpleegkundigen met wie ik altijd graag samen werk), maar vooral beelden van patiënten of beter gezegd van ontmoetingen met patiënten. Een glimlach, een twinkeling in de ogen, een traan rollend over de wang, een inzicht wat plots invalt, enthousiasme, blijdschap, maar ook ontlading in de beweging over het papier en persoonlijke verhalen over herinneringen, wensen, piekergedachtes, de toekomst en ga zo maar door. Het tekenen en schilderen bracht kleur in de kamer en kleur in de gesprekken in de kamer (ook buiten de therapie).

Foto is gemaakt door Stichting Speranza, oktober 2016.

Liefde voor later
Ook voor naasten was de kunstzinnige therapie van grote betekenis; soms zaten zij erbij en konden ze genieten van de ontspanning die de creativiteit bracht of de creaties werden cadeautjes voor naasten die bij het geven ontroering brachten. Jonge vaders die tekeningen maakten voor op de kinderkamers; zo is pappa toch dichtbij. Jonge ouders met wie ik mee mocht denken over ‘liefde voor later’: brieven schrijven of tekeningen met vlinders, regenbogen of sterren. Teken- en schilderwerk is regelmatig gebruikt op rouw- of dankkaarten of het hangt als dierbare herinnering bij nabestaanden in huis.

Voorschilderen
Geïnspireerd door een stagiaire kunstzinnige therapie begon ik ook met voorschilderen; een fijne techniek voor patiënten die te weinig vitaliteit hebben om zelf actief aan de slag te gaan. Ik herinner me nog dat sommige patiënten een zachtheid in hun gezicht kregen terwijl ze het proces volgden. Dit zijn overigens de sessies waarbij ik meestal ondersteboven teken of schilder, zodat de patiënt het liggend vanuit bed goed kan volgen en we ook met elkaar in contact kunnen blijven. Omdat ik nu eenmaal geen kunstenaar ben (maar een kunstzinnig therapeut) zijn dit sessies met behoorlijk veel uitdaging, zeker als de patiënt een specifieke wens heeft (zoals een (klein)kind of huisdier). Dan telt niet alleen het proces, maar zeker ook het resultaat. Het valt me vaak op dat als het beeld herkenbaar wordt, de patiënt heel aandachtig kijkt en bijna in het beeld lijkt te verdwijnen.

Voor de actie 'Maak kanker kansloos' is in 2018 door RTV Rijnmond een rapportage gemaakt
over de kunstzinnige therapie in het Erasmus MC Kanker Instituut.
Klik op de foto om bij de video te komen en kijk een stukje mee met de kunstzinnige therapie.

Intuïtief werken
Naast deze meer resultaat gerichte werkstukken, werk ik ook vaak intuïtief met patiënten. “Niet denken, maar doen; uw handen weten het wel.”  Omdat ik zelf vaak mee doe, komen we in een creatieve stroom en lukt het vaak (tot grote verbazing van de patiënt) vanzelf. “Hoofd uit (die staat hier al zo vaak aan) en we zien wel, begin maar met de kleur die het meest naar u lacht, ” hoor ik mezelf vaak zeggen als ik de patiënt naar het lege vel papier zie staren. Soms voeg ik er nog bemoedigend aan toe: “Het resultaat zit in de mens, niet in de tekening of schildering, als u het prettig vond om te doen, is het al geslaagd.” Tijdens dit soort sessies kan er van alles gebeuren. Vaak wordt pijn/ verdriet gedeeld in woorden, terwijl de handen over het papier bewegen; de diagnose, de aanloop er naartoe, de enorme omwenteling van gezond naar ziek, van vanzelfsprekend naar onzeker, de grote vraag naar houvast, piekergedachtes, maar ook hoe de diagnose en het behandelproces oude pijn weer wakker kunnen maken, familiesystemen overhoop kunnen gooien waarbij rollen veranderen. Patiënten zien de therapie dus niet alleen als een momentje van afleiding van de ziekte, maar ook als een mogelijkheid gedachtes, gevoelens en trauma’s te delen. Na afloop kijken we naar de werkstukken, soms van verschillende perspectieven en filosoferen we wat zichtbaar is geworden. We kijken naar elementen als kleur, donker, licht, aantallen, beweging en de samenhang. Het geheel krijgt dan betekenis wat vaak gepaard gaat met een verwondering bij de patiënt.

Intuïtief werken en zien wat het beeld te zeggen heeft.

De ziekenhuiskamer als atelier
En naast deze diepgaande sessies zijn er natuurlijk ook de sessies met licht, lucht en beweging. Dan wordt de ziekenhuiskamer een atelier en gaan we lekker vrij experimenteren. Bijvoorbeeld door veel water te gebruiken en de schilderplank steeds schuin te houden, zodat de verf gaat lopen. Of door druppels alcohol of korrels zout te op het papier te laten vallen. Of door b.v. technieken te gebruiken met gescheurde stukjes papier. Ik herinner me nog een patiënte rond de feestdag ‘Holi’; we legden een vochtopvangmatje in bed en spetterden er met de verf behoorlijk op los. Het was best een vrolijke boel. Zo ook als patiënten of hun naasten jarig zijn; dan maken we er gewoon een gezellig, creatief familiemomentje van en zorg ik voor foto’s als herinnering. Wat is kunstzinnige therapie toch veelzijdig!

De boekenreeks 'Voor even weer gezond': 
'Gedichten en verhalen geïnspireerd op ontmoetingen met patiënten met kanker' (2013).
'Patiënten met kanker vertellen in woord en beeld hun ervaring met kunstzinnige therapie' (2017).

Na de behandelingen
Als de behandelingen zijn afgerond verdwijnt de patiënt uit beeld. Soms komt een patiënt nog terug als de diagnose weer terug is; dan pakken we het contact weer op. Het gebeurt ook dat ik mail krijg van patiënten waarin ze vertellen hoe het met ze gaat. Het zijn vaak leuke mails met foto’s waar ik enorm blij van word en waar ik ook de collega’s op de afdeling graag over vertel. Zo was er een patiënte die zich wilde inzetten voor ‘Matches’; ze zag het als haar missie mensen te vertellen over stamceltransplanties. Of de patiënte die een boek wilde schrijven n.a.v. de blogs die ze in haar ziekenhuishuisperiode had geschreven. Ook herinner ik me de patiënt die verschillende malen mailde en elke keer weer een nieuwe stap in zijn herstel kon delen; de laatste keer was hij zelfs weer goedgekeurd voor de vrijwillige brandweer, hoe gaaf is dat?! Sommige patiënten zie ik ook terug in Patio (ons patiëntinformatiecentrum oncologie); tijdens een kunstzinnige oefening kijken we terug, staan we stil in het hier en nu of blikken we voorzichtig vooruit. Ik hoor vaak terug hoe zwaar het herstel wordt ervaren; de moeheid, de complicaties t.g.v. de behandelingen of de psychische worsteling. Zo is er niet altijd begrip vanuit de omgeving of werkgever, merkt de patiënt ook zelf dat hij/zij niet meer de oude is (maar wie dan wel?) en is het vaak een zoektocht naar hoe om te gaan met alles wat je hebt meegemaakt. Relaties die veranderen of het juist op zoek gaan naar een relatie, maar hoe doe je dat? Wanneer zeg je b.v. dat je kanker hebt gehad en wanneer maak je bespreekbaar dat je mogelijk onvruchtbaar bent geworden? De periode na de behandelingen valt voor veel patiënten enorm tegen en heeft zelfs een naam ‘het zwarte gat na kanker’.

Klik op het logo om meer te lezen over de Soul Search Foundation.

Welzijnretreats voor ex-kankerpatiënten
Na 10 jaar oncologie komt er een mooi project bij: de Soul Search Foundation. Een stichting die welzijnretreats organiseert voor jong volwassenen na kanker. Een week weg van huis, weg van het dagelijkse ritme en bijbehorende verantwoordelijkheden en samen met lotgenoten stil staan, terugkijken en vooruitkijken. Een week met een vol programma, want we gaan hard aan de slag: yoga, coaching en beeldende therapie. Een week waarin de jong volwassenen op zoek gaan naar hun nieuwe normaal na kanker. Voor de Soul Search Foundation zal ik veelal met groepen werken en qua technieken ook meer kunnen aanbieden omdat we buiten kunnen werken en de deelnemers natuurlijk veel fitter zijn dan de patiënten in het ziekenhuis. En ook hier zal de beeldende therapie draaien om het proces, over doen en ervaren. Soms werken we in stilte, andere keren bewust niet. De jong volwassene zal zichzelf behoorlijk tegenkomen deze week, maar ook steun ervaren en vooral ook weer de kracht voelen om verder te kunnen. Ik kijk uit naar de welzijnretreats en zit boordevol ideeën wat betreft de beeldende therapie, uiteraard geïnspireerd door de ontmoetingen met patiënten in het ziekenhuis. Zeker in het contact met de jong volwassenen (AYA’s) wordt mijn motivatie voor de Soul Search Foundation steeds weer gevoed. Ik hoop dat we veel mooie welzijnretreats mogen organiseren en daardoor veel AYA’s mogen helpen bij het vinden van hun nieuwe normaal. 

Beeldende therapie, buiten met natuurlijke materialen.
Foto gemaakt door Francis Frionnet als cadeau voor de Soul Search Foundation.

 

Yvonne Peschier

vaktherapeut beeldend/ docent kunst kijken/ hbo-docent

yvonne@kunstzinnigetherapie.info
www.kunstzinnigetherapie.info 

Kunst als spiegel

Je kijkt naar een kunstwerk en onderzoekt wat je ziet en wat er gebeurt. Maar, ondertussen gebeurt er nog iets anders; in jou als kunstkijker wordt van alles wakker en dit komt mogelijk ook tot het bewustzijn. Dat kunnen herinneringen zijn, maar ook oordelen en meningen, oude wonden kunnen open gaan, maar ook verliefdheid kan worden ervaren. Kunst doet iets met je, raakt iets in je. Als je dat merkt, kun je op onderzoek gaan naar de spiegel die je door kunst krijgt voorgehouden.

Je hebt het vast wel ervaren: het ene kunstwerk heeft je direct te pakken, je wordt enthousiast en je wilt er helemaal induiken, terwijl het andere kunstwerk nauwelijks je aandacht krijgt. Ook kan je merken dat bepaalde kunstwerken antipathie bij je oproepen: je vindt het lelijk, je voelt mogelijk afschuw ergens in je lijf, je hoofd draait weg enz. Het kan de moeite waard zijn deze (zintuiglijke) observaties bij jezelf op te merken en te onderzoeken.

De methode Visual Thinking Strategies helpt je daarbij. Door deze methode neem je de tijd om te kijken en te onderzoeken en word je uitgedaagd je observatie te onderbouwen.

Dit zijn de stappen:

1. Neem de tijd om te kijken.
2. Wat gebeurt er?
3. Waar zie je dat aan?
4. Wat kun je nog meer ontdekken?

Deze methode kun je inzetten om een kunstwerk te onderzoeken, maar je kunt deze methode ook inzetten om een situatie te onderzoeken en dus ook om naar jezelf te kijken. Je kijkt als het ware naar jezelf en onderzoekt wat er gebeurt, waar je dat aan ‘ziet’ en wat je nog meer kunt ontdekken. Vervolgens kijk je wat deze observatie jou zou kunnen vertellen.

Neem de tijd om te kijken: je zoomt als het ware uit en kijkt naar jezelf toen je naar het kunstwerk keek. Het handigst is om dit dus achteraf te doen, als een soort reflectie, omdat je op het moment zelf met je aandacht wilt zijn bij de situatie waarin iets gebeurt, waarin jij iets doet en waarin er bij jou dus iets gebeurt. Je hangt op het moment zelf dus niet boven de situatie, overigens kan dit ook interessant zijn om te onderzoeken, want als je dit vaker gebeurt, zou dit iets over jou kunnen zeggen; wat maakt dat je er boven blijft hangen?

De volgende stap is kijken wat je ziet en deze losse observaties samen pakken tot kijken wat er gebeurt. Je vormt je dus een totaalbeeld van hoe jij aan het kunst kijken was. Bijvoorbeeld: hoe benaderde je het kunstwerk, waar keek je als eerste naar, hoe gingen jouw ogen over het kunstwerk, hoe aandachtig heb je gekeken, heb je ook het bordje gelezen en zo ja op welk moment (ervoor of erna). Wat gebeurde er in jouw lichaam: hoe was je houding, kreeg je een zintuiglijke ervaring, kwamen er woorden/ gedachtes/ oordelen/ herinneringen naar boven, in welke volgorde en ga zo maar door. Dit is een heel uitgebreide stap en het gaat samen met de stap ‘waar zie je dat aan’ omdat je dan je observatie onderbouwt. Bijvoorbeeld: “Ik voelde afschuw toen ik naar het beeld keek, omdat ik een kriebel in mijn buik voelde en mijn hoofd wegdraaide.” Of: “Ik merkte dat ik enthousiast werd van het schilderij, mijn hoofd ging naar voren, ik wilde het schilderij aanraken en even helemaal alleen zijn met dit schilderij.”

De stap ‘kun je nog meer ontdekken’ voeg je steeds toe om ook bij het kijken weer uit te zoomen en steeds het totaalplaatje voor ogen te houden. Het kan namelijk zijn dat je tijdens het kunst kijken iets ontdekt, waardoor je manier van kijken verandert en er dus ook iets in jou verandert. Misschien ontdek je wel een detail wat jouw sympathie of juist afkeer opwekt. Onderzoek dat ook en onderzoek wat dit met jou als kijker doet. Stap 2, 3 en 4 herhaal je dus steeds weer.

Vervolgens ga je naar binnen kijken: wat kan deze observatie van het kijken je vertellen over jezelf? En, herken je dit van andere situaties, b.v. in je werk- of privésfeer? Situaties uit het hier en nu? Of situaties van langer geleden? Herinneringen, oordelen, pijn, vreugde, verdriet, woede, angst… onderzoek het. Wat wordt wakker in jou en wat zou dit kunnen zeggen? Ik gebruik hier bewust voorwaardelijke taal ‘zou kunnen’, omdat het belangrijk is het open te houden, want mogelijk zie je het een ander moment toch anders. Deze stap is een uitnodiging te onderzoeken waar de overeenkomsten zitten in het heden (het bekijken van het kunstwerk) en de situaties (gevoelens/ emoties/ oordelen enz.) die boven komen.

Mogelijk merk je dat oude patronen je manier van kijken in het heden beïnvloeden, dat bepaalde oordelen die je in je jeugd ingeprent kreeg in het heden nog invloed hebben op hoe je kijkt. Als je dit merkt, kijk hier dan mild naar (zonder oordeel), je kunt immers het verleden niet veranderen. Maar, door deze ontdekking, kun je wel keuzes maken in het heden. Doordat je je bewust bent van bepaalde patronen of oordelen, kun je ze wellicht eerder opmerken en op dat moment een keuze maken hoe je reageert.

Het kan prettig zijn dit bewustwordingsproces samen te doen. De ander kan jou door te vragen helpen te onderzoeken en bewust te worden. Die ander heeft wel een opdracht: neutraal blijven en terughouden, dus niet invullen of sturen. Een coachende manier dus, waarbij je zelf de snelheid en ruimte bepaalt voor jouw proces.

De spiegel die kunst biedt, is heel toegankelijk; kunst doet immers iets met je. Maar het kan ook zonder kunstwerk, met situaties die je raken uit het (dagelijks) leven. Ook hier kun je VTS inzetten om te onderzoeken, bewust te worden en te leren. Zo zou je VTS in intervisie of supervisie kunnen inzetten, voor (dag)evaluaties of andere reflectiemomenten. VTS als instrument om te werken met teams en zo bepaalde patronen en rollen helder te krijgen. Zo is de link naar systemisch werken (zoals (familie) opstellingen) ook eenvoudig te leggen.

Smaakt dit naar meer? Doe dan mee met de scholing voor vaktherapeuten ‘De KUNST van het KIJKEN’ waarin we de VTS-methode helemaal uitdiepen: theoretisch en in de praktijk. Je kunt na deze 2-daagse training direct aan de slag met VTS in je dagelijkse beroepspraktijk of bij je uitstapje naar het museum. In deze training gebruiken we VTS om het kunstwerk te onderzoeken en blijven we dus met onze aandacht bij het kunstwerk (lees hier meer over in andere artikelen op deze blog). Na deze training en voldoende ervaring in je dagelijkse beroepspraktijk, kun je ook meedoen aan de vervolgtraining ‘De KUNST van het KIJKEN vervolgtraining’ waarin je VTS leert gebruiken als methode om naar jezelf te kijken (zoals in dit artikel is beschreven). Deze training zal vanaf 2021 worden aangeboden.

Het kunst kijken kun je ook ervaren als deelnemer, b.v. bij de cursus ‘Kunst in de Bieb!’ die ik regelmatig aanbied i.s.m. de bibliotheek in Lansingerland. We gaan dan met elkaar kunstwerken bekijken en onderzoeken (daar komt geen spiegel aan te pas). Wil je juist wel kunst kijken als spiegel, wees dan welkom in mijn praktijk voor kunstzinnige therapie. Heb je een specifieke vraag, b.v. kunst kijken als teamactiviteit t.b.v. scholing of verbinding, dan kan je altijd contact opnemen om de mogelijkheden te bespreken.

VTS is zo veelzijdig; ik neem je graag mee in mijn enthousiasme, laat maar weten welke ‘pet’ ik voor je op mag zetten!

Yvonne Peschier

vaktherapeut beeldend/ docent kunst kijken/ hbo-docent

yvonne@kunstzinnigetherapie.info
www.kunstzinnigetherapie.info 

De jonge mantelzorger

“Het afgelopen jaar heb ik veel emoties ervaren. 

Therapie bracht me constant in confrontatie, 

wat ik niet perse als fijn heb ervaren (maar dat hoort uiteraard bij het proces); 

het heeft mij achteraf veel laten beseffen. 

Je hebt me goed geholpen met het vinden van antwoorden en inzicht op mijn emoties 

en bepaalde gedragswijzen waar ik zelf af en toe niet wist wat ik ermee aan moest. 

Het was een vertrouwde en leerzame periode. 

Heel veel dank daarvoor.”

Een psycholoog wilde ze niet; liever beeldende therapie, zodat ze vooral iets kon doen. Want praten over zichzelf, laat staan over dat wat ze moeilijk vindt, dat was ze niet gewend. “Je doet toch wel mee hè?” zei ze in een van de eerste sessies. “Anders voel ik me zo bekeken.” Terwijl we samen werkten aan de kunstzinnige oefeningen (wel elk op een eigen vel papier natuurlijk), kwam ze innerlijk stapje voor stapje in beweging. Ze vroeg bij sommige problemen of ik dat ook wel eens had en haalde dan opgelucht adem als ze er achter kwam dat ze echt niet de enige was. Misschien ook wel door het besef dat de problemen eigenlijk heel normaal waren en dat iedereen wel iets heeft.

Omdat er veel speelde in haar thuissituatie hebben we eerst biografisch gewerkt. In verschillende schilderoefeningen gingen we haar levensfases door en keken we wat de beeldentaal ons te zeggen had. Meestal zei ze weinig, maar duidelijk was dat er in haar binnenwereld van alles gebeurde.

Een mail in mijn inbox: “Sorry dat ik het mail, maar ik heb het gevoel dat ik eerlijk moet zijn…” Haar hele biografie met alle ups, maar vooral downs verscheen op mijn beeldscherm. Ik mailde haar terug om haar te complimenteren dat ze deze stap had genomen, dat het prima was via de mail en dat dit mooie openingen bood voor een volgende stap.

De volgende sessie vulde de tafel zich met duplopoppetjes, schatkistjes, traumasymbolen en andere tekens. Haar thuissituatie stond voor haar opgesteld in diverse levensfases. We keken ernaar en schoven ermee totdat het voor haar klopte, keken ernaar en probeerden te begrijpen. Geen schuld, geen schaamte, geen verwijten; gewoon begrijpen, vol liefde en compassie voor de verschillende poppetjes op tafel. Doodmoe, maar vol inzicht verliet ze de praktijkruimte.

De sessies daarna vulden zich met expressieve oefeningen; ze mocht ontladen, de pijn, het verdriet en de woede mochten eruit. Ook verbaal begon het te stromen: de lastige situaties in haar familiesysteem en haar verantwoordelijkheidsgevoel als jonge mantelzorger, alles werd besproken. De poppetjes kwamen nog enkele keren terug. Zo bespraken we de innerlijke criticus, de zorgzame ouder en het gekwetste en spelende kind in de gezonde volwassene. Deze rollen kon ze steeds vaker herkennen in het dagelijkse leven. Ze kon ervaren dat ze bij het herkennen een keuze had en zelf de regie mocht nemen.

Haar thuissituatie veranderde: ze kreeg weer rust en hoefde niet constant ‘aan’ te staan. Ze schreef zich weer in om haar school af te maken en had zelfs al een vervolgstudie voor ogen. De last van het 100% mantelzorgen verdween van haar schouders en maakte plaats voor inzicht, acceptatie en zelfcompassie.

Wat heeft ze hard gewerkt het afgelopen jaar, wat een moed en kracht heeft ze getoond en wat een fantastische groei heeft ze doorgemaakt. Cliënten zoals deze, geven mijn vak een gouden randje. J

Yvonne Peschier

vaktherapeut beeldend/ docent kunst kijken/ hbo-docent
yvonne@kunstzinnigetherapie.info

www.kunstzinnigetherapie.info 

Nabij op afstand

Beeldbellen, deze lente was dat de manier om met elkaar in contact te zijn. Overleggen met collega’s, borrels met vrienden en contact met de hulpverlener; alles ging via het scherm.

Ook ik ontmoette veel cliënten online. Zo las ik bij een sessie met een 5-jarige via de webcam het prentenboek voor wat zij voor zich had liggen (ze probeerde het boek daarbij zo goed mogelijk voor de camera te houden), waarna zij zich vol aandacht stortte op de tekenopdracht die ik erbij vond passen. Ze genoot van het contact via het scherm. Ik genoot van haar serieuze werkhouding en was blij dat ik op afstand iets voor haar kon betekenen. Andere kinderen gaven me een rondleiding in hun kamer, wat ook weer waardevolle informatie overleverde. Soms kon ik ouders mee laten doen met een sessie en werd ’t bijna gezinstherapie, best bijzonder.

Een aantal scholieren en jong volwassenen kwam nog wel naar de praktijk. Ze waren maar wat graag even het huis uit. Voor hen was het uurtje therapie het uitje van de week en een escape aan de vaak stressvolle thuissituatie.

Voor chronisch zieken verliep het allemaal anders. Zij konden aan het begin van de lockdown zich optrekken aan het saamhorigheidsgevoel; ineens waren zij niet de enigen die thuis zaten, maar zaten we allemaal in hetzelfde schuitje. Voor deze groep begon het pas toen de eerste versoepelingen zich aandienden en er in de samenleving weer een beetje beweging mogelijk was. Want welke bewegingsvrijheid heb je als ernstig longpatiënt? Wat kan je als MS-patiënt als jouw immuunsysteem niet optimaal functioneert? Of als je weerstand na een behandeling vol chemotherapie nog kwetsbaar is?

Gelukkig blijft het beeldbellen voor deze cliënten een optie voor de kunstzinnige therapie. Langzaamaan zie ik op mijn beeldscherm de hoeveelheid ateliermaterialen toenemen, want elke sessie (online of in de praktijk) gaan we kunstzinnig aan de slag. Online is het soms wat improviseren, maar daar komen we altijd samen wel uit.

Weet je trouwens dat mijn praktijk de groenste wachtkamer heeft die je je maar kunt indenken? En zeker voldoende ventilatie? Een bezoekje aan de praktijk wordt zo ook voor de wachtende ouder of mantelzorger een ontspannen uitje.

Wat de nabije toekomst zal brengen, we gaan het zien. Gelukkig kan kunstzinnige therapie (beeldende therapie) altijd: online, in de praktijk, binnen, buiten; op veilige afstand, maar altijd met nabije, persoonlijke aandacht.

Yvonne Peschier

vaktherapeut beeldend/ docent kunst kijken/ hbo-docent

yvonne@kunstzinnigetherapie.info
www.kunstzinnigetherapie.info 

Ondernemen vanuit je eigen kracht

In verbinding met jezelf, je cliënt en je omgeving

Collega vaktherapeuten vroegen mij of ik wilde vertellen hoe ik dat doe: ondernemen. Het idee was een lezing op een studiedag van de beroepsvereniging in een grote zaal medio mei 2020. Terwijl ik mijmerde over wat ik zou zeggen, in mijn omgeving vroeg hoe men mij zag als ondernemend vaktherapeut en mijn verhaal stapje voor stapje steeds concreter werd, kwam er een ongenodigde bezoeker uit het verre oosten en belandden we met elkaar in een surrealistische werkelijkheid…

Toch kwam er een lezing en kon ik in de online collegezaal 70 collega’s vaktherapie ontmoeten en mijn verhaal vertellen. Voor wie er niet online bij kon zijn of voor wie ook benieuwd is; bij deze mijn verhaal over ondernemen vanuit je eigen kracht!

In verbinding met jezelf: de situatie/ cliënt als spiegel

Begin bij jezelf en kijk naar binnen...

Voor mij begint alles bij jezelf en is het heel belangrijk jezelf goed in beeld te houden. Onderzoek wat een bepaalde situatie met je doet en wat dit over jou zou kunnen zeggen. Het kan zijn dat je cliënten in je praktijk krijgt, die een bepaald gevoel bij jou oproepen; onderzoek dit eens, wat zegt dit over de situatie, wat zegt dit over het hier en nu en wat zegt dit over jou. Het kan zijn dat je door het contact met de ander je bewust wordt van je eigen thema’s, dat oude pijn wakker wordt en vraagt om aandacht. Kijk er eens naar en onderzoek het eens om helder te krijgen wat jij nodig hebt. Ook de huidige situatie, waarin we gingen van ‘niets aan de hand’ tot ‘blijf thuis’; wat doet dit met jou, wat zegt dit over jou, herken je dit patroon (van gedachtes, gevoelens, handelingen) b.v. vanuit momenten waarop je het in het verleden moeilijk had. Onderzoek het eens en probeer helder te krijgen wat jij nodig hebt.

Mogelijk kun je wat zelftherapie geven; nodig jezelf dan gewoon uit in je eigen praktijkruimte en ga aan de slag met jouw thema/ hulpvraag. Waar je ook aan zou kunnen denken is collegiale consultatie (want misschien kan die ene collega jou wel wat verder helpen), supervisie, intervisie, onderwijs (ik heb regelmatig cursussen gevolgd waartoe cliënten mij onbewust toe hadden aangezet), iets ontwikkelen (ik verkoop sinds kort ook wenskaarten), me-time, meditatie enz. Het kan van alles zijn, zolang het jou maar verder helpt en je sterkt in je eigen kracht. Bewustwording en persoonlijke ontwikkeling; naar binnen kijken via de ander, wat een rijkdom!

In verbinding met je cliënt/ samenwerkingspartner en omgeving

Beweeg mee met de tijd.

Mijn grootste tip is: denk in mogelijkheden, beweeg (vanuit je eigen kracht) mee met de ander en kom met een plan. Door de surrealistische werkelijkheid waarin we nu zitten, kan het misschien niet meer op de manier waarop je het gewend was. Ik wil je uitnodigen te onderzoeken wat nog wel kan of hoe het wel kan. Misschien ga je wel beeldbellen met je cliënt of bezorg je een pakketje aan huis met materialen en oefeningen. Misschien maak je een inspiratieboekje voor nog meer cliënten/ patiënten dan je normaal zou kunnen ontmoeten. Misschien neem je jouw oefening op en bereik je via YouTube of Instagram niet alleen jouw cliënt/ patiënt, maar mogelijk nog veel meer (potentiële) cliënten. Dit meebewegen met de tijd en het blijven aansluiten bij wensen van de doelgroep biedt ook weer kansen tot creatief denken, tot ontwikkelen van nieuwe werkvormen en dus tot innoveren van je praktijk. Omdenken en kansen pakken, het houdt je in beweging en dat geeft vast energie!

Geef je wel eens iets cadeau? Ik merk bijvoorbeeld dat schrijven bij mij past en deel daarom regelmatig een blog over kunst en therapie. Deze blogs deel ik op sociale media en ik stuur ze ook (met een persoonlijke noot) naar de cliënten uit mijn praktijk voor wie de inhoud zou kunnen aansluiten. Via mail, app, telefoon en post kan je op allerlei manier in contact blijven met je cliënten en samenwerkingspartners. Blijf in contact, ik heb regelmatig ervaren dat de ander zich dan uitgenodigd voelt ook in beweging te komen. Wist je trouwens dat ik door mijn blogs gevraagd ben om een nascholing te verzorgen? Je kunt door deze cadeautjes dus behoorlijk wat in beweging krijgen! Nu niet direct gaan bloggen hè, zoek de vorm die bij jou past, waarin jij in je kracht staat.

Onderzoek hoe je over wilt komen.

Heb je wel eens onderzocht welk beeld de ander van jou zou (kunnen) hebben? Kijk eens door de ogen van een potentiële cliënt/ samenwerkingspartner/ werkgever naar jouw website, sociale mediakanalen, folder/flyer en google jezelf eens… Kijk ook eens wat je aanspreekt bij anderen (ook niet therapeuten) en vraag je af waarom het jou juist wel of juist niet aanspreekt. Kijk zo breed mogelijk, onderzoek! Maak een plan: hoe wil je overkomen, wat (of eventueel ook wie) heb je daarvoor nodig en hoe ga je dit bereiken? Blijf dicht bij jezelf en denk in haalbare stappen. Uiteraard schaaf je je plan gedurende het proces steeds weer bij.

Ik vind dat wij een prachtig vak hebben, ik geloof er voor de volle 100% in, sta ervoor en draag dit ook uit. Vaak ontmoet ik precies die persoon die mij een stapje verder kan helpen of krijg ik een verzoek wat op dat moment precies bij mij aansluit. Ik heb overigens zelden een compleet uitgewerkt plan, wel een idee, een richting, wat eerste stappen en het vertrouwen dat het wel komt. Ik ben niet bang om fouten te maken. Tegelijkertijd geef ik mezelf ook wel de tijd voor ik iets online zet; tijd om te oefenen, te perfectioneren, feedback te vragen of te zorgen dat tekst en beeld bij elkaar passen. Ik deel graag mijn successtory's en geniet ook enorm van de successtory's van collega vaktherapeuten. Wat hebben we toch een rijk vak dat we op zoveel creatieve manieren onze inspiratie over kunnen brengen!

Bedankt collega's dat jullie mij gevraagd hebben te vertellen over ondernemen; deze uitnodiging heeft mij geholpen bewuster te kijken en te onderzoeken, iets waar ik altijd een hoop energie van krijg! Ik hoop dat deze blog (en de recente online lezing) voor jou ook een uitnodiging mag zijn bewuster naar je eigen ondernemerschap te kijken. Vind je het fijn als ik eens met je mee kijk, heb je specifieke vragen of behoefte aan tips die passen bij jouw praktijk; neem gerust contact op, ik denk graag met je mee! 

Yvonne Peschier

vaktherapeut beeldend/ docent kunst kijken/ hbo-docent

yvonne@kunstzinnigetherapie.info

www.kunstzinnigetherapie.info  

Kansen zien, ervoor gaan en je eigen 'product' in de markt zetten. 

In BEWEGING door KUNST, kunstzinnige inspiratie voor elke huiskamer

Wat als de musea gesloten zijn, je niet naar je creatieve cursus kunt en het ook niet mogelijk is andere sociale uitstapjes te maken? Hoe zorg je ervoor dat je dan in beweging blijft, ook mentaal? In deze blog deel ik kunstzinnige inspiratie voor elke huiskamer of ziekenhuiskamer. Lees het en ga met de tips aan de slag, om zo in BEWEGING te blijven door KUNST!

Via de website http://artsandculture.google.com of de app ‘google Arts & Culture’ kun je (in je eigen taal) kunstwerken bekijken. Het is mogelijk te zoeken op kunststroming (zoals impressionisme, surrealisme etc.), maar ook op kunstenaar, medium (olieverf, aquarel etc.), historische figuren en gebeurtenissen en plaatsen. Een aantal kunstwerken kun je via de zoomfunctie van dichtbij verkennen, je kunt musea virtueel inkijken en ook je eigen ‘Art Selfie’ maken. Ik vind dit een leuke app waar je uren in kunt ronddwalen, informatie kunt zoeken en met name kunt genieten van allerlei vormen van kunst en cultuur.

Op de website http://www.avrotros.nl/kunst krijg je tips te zien wat er te zien is/ was op televisie, wat er te zien is in musea (kijk via ‘nu te zien’ toch binnen in musea waar je nu niet heen kunt) en daarnaast geeft de site inspiratie via artikelen; ontdek bijvoorbeeld alles over de Rembrandt in ‘Tussen kunst en kitsch’. Ik vind dit een superleuk site om te kijken en vooral ook terug te kijken. Ik heb al heel wat tentoonstellingen en musea bezocht zonder ook maar één stap over de drempel te zijn geweest. Ik kijk altijd met veel plezier naar de uitzendingen waarin Jeroen Krabbé duikt in het leven van een kunstenaar (Van Gogh, Gauguin, Picasso en nu Chagal)! Kijk je mee naar ‘Krabbé zoekt Chagal’? Maken we er gewoon een sociale activiteit op afstand van. 

Naast Google Art & Culture en Nederlandse kunst en cultuur televisie, kan ik ook de digitale encyclopedie aanraden: http://nl.wikipedia.org en www.wikiart.org . Wiki Art is helaas nog niet in het Nederlands beschikbaar, maar plaatjes kijken kan in elke taal. Breng eens een bezoekje aan Wiki Art en als je meer wilt weten (in het Nederlands) over een kunstwerk, kunstenaar of stroming; gebruik dan Wikipedia. Beide sites hebben ook een app waarop je uren kan rondstruinen. Ik gebruik deze sites om mijn kunstkijklessen voor te bereiden; de resolutie van de afbeeldingen is over het algemeen goed genoeg en de afbeeldingen en tekst zijn eenvoudig te kopiëren en plakken naar mijn presentatieprogramma. Voor deze kunstkijklessen ga ik trouwens ook regelmatig de kunstwereld in met http://kunstmeisjes.com (ook een aanrader). Eens kijken hoeveel mooie kunstkijklessen ik de komende tijd kan voorbereiden vanaf de sofa… 

Ben je lid van de bibliotheek? Leen dan een e-book over kunst, cultuur of een ander onderwerp waar je door in beweging komt. Je kunt maximaal 10 e-boeken tegelijk lenen en na 3 weken levert de app ze automatisch weer voor je in. Handig hè?! Wie geen lid is, kan nu toch via de ‘luisterbieb’ audioboeken lenen. Kun je lekker een boek lezen met je ogen dicht, hoe fijn is dat?! Kijk voor de mogelijkheden op www.bibliotheek.nl

En we gaan meteen nog even door op de audiomogelijkheden, want er zijn ook diverse podcasts te beluisteren vol kunstzinnige inspiratie. Wat dacht je van de podcast ‘In het Rijks’ die door luisteraars wordt benoemd als ‘interessant en leerzaam, hoog niveau, geweldig en fijne presentatie’. Zelf ben ik fan van de ‘kunst maakt gelukkig podcast’ van Karin Haanappel (http://kunstmaaktgelukkig.nl/podcast/). Zij vertelt niet alleen allerlei feitjes over kunst(geschiedenis), kunstwerken en kunstenaars; haar manier van vertellen maakt mij super enthousiast, ik merk dat heel mijn brein in beweging komt. Hoe gaaf is dat?! Podcasts kun je trouwens luisteren via ‘Spotify’ (een gratis account is mogelijk), You Tube of een speciale Podcast app op je tablet of smartphone. Zonder app kan natuurlijk ook, gewoon via de website op je computer. 

Ben je na al dat lezen, kijken en luisteren klaar om zelf aan de slag te gaan? Kijk dan op YouTube naar filmpjes die door vele hobby- en professionele kunstenaars online zijn gezet. Bob Ross is natuurlijk wereldberoemd (de patiënten in het ziekenhuis noemen hem nog wel eens met het verzoek of ik ook een ‘Happy tree’ wil schilderen). Maar zoek ook eens op filmpjes over kunstzinnige technieken,  zoals aquarelverf, pastelkrijt, wolvilten etc. Handig is wel om te zoeken op een materiaal wat je in huis hebt liggen of wat je evt. kunt bestellen via een webshop, zodat je ook daadwerkelijk met al je inspiratie in beweging kunt komen. Behalve You Tube kun je ook op Instagram inspiratie opdoen, veel van mijn collega’s maken inspirerende filmpjes met ideeën voor kunst en creativiteit. Met de hashtags (#) kunst, kunstzinnigetherapie en vaktherapie kom je al een heel eind. 

Deze blog is een beginnetje met mogelijkheden om door KUNST in BEWEGING te blijven, gewoon vanuit je huiskamer. Ik ben benieuwd welke beweging je gaat maken, houd je me op de hoogte? Wie weet, breng je mij dan ook weer in BEWEGING door jouw KUNST. Lijkt me leuk!

Superleuk als je deze blog deelt;
graag wel met vermelding van de bron & auteur. :-) 

Yvonne Peschier
Vaktherapeut beeldend (kunstzinnig therapeut) / Docent Kunst Kijken (VTS-coach)/ HBO-docent
yvonne@kunstzinnigetherapie.info
www.kunstzinnigetherapie.info

Blijf in beweging door kunst en creativiteit!

 

Ode aan de deelnemers van 'Kracht door Kunst'

Kracht door Kunst, een EMPOWERMENT workshopreeks voor slachtoffers van seksueel geweld. In de rol van (kunstzinnig) coach heb ik met survivors (dat past  beter in empowerment dan het woord slachtoffers) workshops gevolgd bij diverse Rotterdamse kunstenaars. Een avontuur wat in 2019 al pionierend begon en in 2020 weer verder mag uitrollen. Wat een bijzonder project, zo mooi dat ik mijn steentje mag bijdragen!

Beste Survivors,

Met moed en dapperheid zijn jullie dit avontuur aangegaan. Niet wetende wat je kon verwachten van het creatief bezig zijn, niet wetende wat je kon verwachten van het contact met lotgenoten, niet wetende wat je kon verwachten van de docenten (kunstenaars) of coach. Jullie zijn het avontuur aangegaan en hebben doorgezet, ook als het moeilijk was.

Het aanwezig zijn was soms al een hele opgave. Anderen ontmoeten, verhalen horen van de ander en daarmee omgaan. Je eigen verhaal: wat vertel je niet, wat vertel je wel en op welk moment en met welke woorden? De geluiden van het creatief bezig zijn, dat wat tevoorschijn komt in kleur, vorm en beweging; soms waren de ervaringen behoorlijk pittig. Wanneer vraag je hulp? Wanneer zeg je even nee om jezelf te beschermen? Hoe ga je om met prikkels van de anderen of prikkels uit de omgeving?

Het groepsproces kon steunend zijn, zo werd er uitgekeken naar de volgende workshop, het moment de anderen weer te zien en samen weer verder op weg te gaan. Soms was het groepsproces ook moeizaam: als deelnemers afvielen, de groep daardoor uitdunde of verwachtingen uiteenliepen. De uitdaging was dan om meer op het eigen proces te focussen en buiten de workshopgroep om toch in verbinding te blijven, iets wat heel goed is gelukt!

De workshops gaven ook een mogelijkheid om te ervaren even helemaal in het hier en nu te zijn en alle zorgen te vergeten. De rust aan tafel en de lachende gezichten waarin ontspanning te lezen was. De wonderlijke ontdekkingen, zoals ik wist niet dat ik dat kon, ik ben trots op wat ik gemaakt heb, het beeld geeft me kracht, hoop en vertrouwen. En ook: wat leuk om de stad eens anders te zien en meer over elkaar te horen door de vragen onderweg. Wat een lekkere lunch!

Tot slot, bij het afronden van de workshops en de evaluatiegesprekken hoeft het niet klaar te zijn. De meesten van jullie willen iets betekenen voor de Aanpak Seksueel Geweld, meedenken over de tentoonstelling ‘Kracht door Kunst’ of op een andere manier zich inzetten in de aanpak tegen seksueel geweld. In de evaluatiegesprekken zag ik stuk voor stuk krachtige deelnemers, die van hun kwetsbaarheid hun kracht hadden gemaakt of op weg waren hun kracht hiervan te maken. Wat een empowerment! Wat ben ik trots op jullie! Ik hoop dat we in 2020 weer veel survivors door de kunstworkshops kunnen steunen in hun kracht te komen, zodat zij (net als jullie) kunnen voelen en zeggen ‘dat het niet voor niets is geweest’, ‘dat er altijd een weg is’ en ‘ik mag er zijn en weet dat ik nog leuk ben ook!*.

Als je iemand bent of kent voor wie de kunstworkshops iets zouden kunnen betekenen, stuur dan een mail naar yvonne@kunstzinnigetherapie.info . Dan stuur ik je de flyer met meer informatie en kun je onderzoeken of het bij je past. Wie weet, zie ik je daarna terug bij een van de groepen die dit jaar starten met de workshopreeks.

Yvonne Peschier

coach Empowermentworkshops Kracht door Kunst

yvonne@kunstzinnigetherapie.info 

* Deze‘Ode aan de deelnemers van Kracht door Kunst’ komt uit mijn speech die ik in 2019 bij het kerstdiner aan de deelnemers heb voorgedragen.

Kunst kijken in de collegebanken

In de collegebanken studenten van verschillende opleidingen, van verpleegkunde tot informatica, kijkend naar het bord waarop een afbeelding van een schilderij te zien is. Wat de titel van het schilderij is, is niet verteld. Ook de naam van de kunstenaar, laat staan de stroming, is niet besproken. De studenten kijken en zoeken naar het antwoord op de vraag 'wat gebeurt er?'. 

Al snel merken de studenten dat op geen enkel gegeven antwoord een 'goed of fout' klinkt, slechts de volgende vraag 'waar zie je dat aan?' Wat onwennig wordt ook die vraag beantwoord, waarna de volgende vraag wordt gesteld 'wat kunnen we nog meer ontdekken?' En ook op het antwoord van die vraag, klinkt het 'waar zie je dat aan?'. Zo wordt het schilderij ruim 15 minuten met aandacht bekeken en onderzocht. 

Je hebt zojuist een inkijkje gehad in een les 'Visual Thinking Strategies' (VTS). Bij VTS draait het om de waarneming, worden details in een context geplaatst en wordt een beeld gevormd van de hele situatie. Verschillende hersengebieden worden aangesproken, sociale vaardigheden getraind en steeds weer wordt er gesproken via het concrete beeld. 

Naast het klassikaal VTS'en wordt ook in kleine groepjes (met tekenmaterialen) gewerkt: objectief waarnemen, mondeling goed overdragen, goed luisteren en een beeld vormen staan centraal. Alleen de observant heeft zicht op alle rollen en ziet waar het goed en fout gaat in de communicatie. Bij het nabespreken komt bij alle deelnemers het inzicht, een waardevol moment. 

Gedurende de les vult het klaslokaal zich met inzichten:

- "Ik neem voortaan wat meer tijd om een beeld te vormen voor ik op actie overga, misschien kan ik vroegtijdig iets ontdekken of voorkomen dat ik later weer in actie moet komen," vertelt de student verpleegkunde.

- "Ik merk dat ik mijn waarneming grotendeels baseer op subjectieve invulling, ik ga proberen meer bij de feiten te blijven," aldus een student ergotherapie.

- "Ik ga in mijn overdracht naar collega's eerst het algemene beeld schetsen, voordat ik beland in allerlei details en de context misschien niet goed overkomt," aldus weer een andere student. 

Zo ging het nog even door, want kunst kijken is niet alleen goed voor mensen met een hulpvraag, het is zeker ook aan te bevelen aan iedere beroepsprofessional die wil werken aan een grote hoeveelheid competenties die de basis vormen van het professioneel handelen.

En naast al die waardevolle competenties, gebeurt er nog iets als je kunst kijkt: dezelfde hersengebieden als bij verliefdheid worden aangesproken. Kunst kijken is niet alleen nuttig, maar ook nog eens ontzettend leuk!

Wil je ook zo'n nuttig en aangenaam college kunst kijken voor jou en je collega's? Neem contact op en ik stel een mooi programma voor jullie samen.

Hartelijke groet,

Yvonne Peschier

VTS-coach/ vaktherapeut beeldend/ docent

www.kunstzinnigetherapie.info / yvonne@kunstzinnigetherapie.info

Samen kijken naar kunst en in gesprek gaan

In de lokale bibliotheek, tussen de boeken een sfeervol verlichte tafel met koffie, thee en chocolaatjes. Rond de tafel een kleine groep dorpsgenoten. Allen kijkend naar het scherm met de afbeelding van een schilderij. Ze willen graag informatie: hoe heet het, wie heeft het gemaakt, uit welke periode enz. Maar in plaats daarvan krijgen ze een opdracht: neem even de tijd om naar deze afbeelding te kijken... 

Na een poosje wordt nog steeds geen antwoord gegeven, maar juist een vraag gesteld: wat gebeurt er op deze afbeelding? De deelnemers komen in actie en benoemen wat ze zien of wat er gebeurt. Daarna klinkt geen goed of fout (het is immers geen quiz of spelshow), maar wel wordt gevraagd: waar zie je dat aan? En weer komen de deelnemers in actie om te zoeken naar zichtbare elementen in het beeld die hun zienswijze verklaren. 

Zo wordt een twintigtal minuten aandachtig gekeken en uitgewisseld wat er gebeurt op de afbeelding. Gesprekken over interactie tussen personages, de plek waar het zich afspeelt, over symboliek en betekenis, over de stijlperiode, de kunstenaar en zijn/ haar leven, over de boodschap van de kunstenaar aan de kijker en ga zo maar door... Elementen die aanvankelijk totaal gemist zouden worden, krijgen nu wel de aandacht en worden benoemd. Een kunstwerk wat in eerste instantie misschien beoordeeld zou worden als 'lelijk, niet mooi, ik zou er in het museum zo aan voorbij lopen' wint na verloop van tijd toch wat sympathie en wordt met andere ogen bekeken. Gaandeweg het samen kijken, wordt het enthousiasme groter en het hele brein actief betrokken. 

Na twee kunstwerken, breekt het moment aan om te filosoferen wat de kunstwerken met jou doen:

- Welk kunstwerk zou je in huis willen ophangen? En waarom? 

- Waar zou je wel willen zijn of juist niet en waarom? 

- Aan wie zou jij een vraag willen stellen?

- Wat zou je dan vragen? 

- Welk gevoel of welke herinnering roept het kunstwerk bij je op?

De persoonlijke verhalen worden gedeeld, er wordt naar elkaar geluisterd. Echt geluisterd, zonder oordeel, met stiltes en aandacht voor dat wat de deelnemers elkaar willen vertellen.  

Als laatste onderdeel wordt een gedicht besproken; de betekenis en wat het oproept bij de deelnemers. Een hand-out gaat mee naar huis, om thuis nog eens verder te kijken en ook weer anderen te enthousiasmeren op deze manier naar kunst te kijken.

Een manier van kunst kijken waarin het niet draait om kennis uit het verleden, maar om wat je ziet in het hier en nu. Mindful kijken, slow art, ontstressend, breinstimulerend, maar bovenal ontzettend leuk; wist je al dat dezelfde hersengebieden worden aangesproken als bij verliefdheid? Heerlijk toch?! 

Ook zin in zo'n cursus 'kunst kijken en in gesprek gaan'? Eind september start weer een nieuwe ronde in Lansingerland. Een cursus op maat is ook mogelijk, b.v. in jouw buurthuis of lokale bibliotheekvestiging. 

Hartelijke groet,

Yvonne Peschier

VTS-coach/ vaktherapeut beeldend/ docent

www.kunstzinnigetherapie.info  / yvonne@kunstzinnigetherapie.info